Kamu Etiği Açısından İdeal Bürokrasi Kuramı

Maximilian Weber ideal tip bürokrasi kavramı ile olması gereken en iyi bürokrasi ya da arzulanan ulaşılmaya çalışan bürokrasi kavramlarını değil daha çok belli koşullar altında ve pratikte görülmeyen teorik bir bürokrasi kuramını anlatmıştır (Sevgi, 2012, s. 1).

            Weber’in ideal bürokrasi yasalara ve rasyonelliğe vurgu yapar. Kamu görevlilerinin yetki ve sorumlulukları yasalar ile belirtilmiş olmalıdır. Bu yasalar sayesinde kamu görevlisi emirleri yerine getiren bir kapı kulundan kamu hizmeti yapan bir görevliye dönüşmüş olur (Dursun, 2012, s. 143). Kamu görevlilerinin yasalara uygun davranması hem hukuki hem de etik bir zorunluluktur (Kamu Görevlileri Etik Davranış İlkeleri, 2005). Böylece hizmetinde esas alacağı bir kamu yararı kavramı doğmuş olur. Kamu yararına uygun davranmak ise kamu etiğinin başlıca kaynağını oluşturur (Uluğ, 2009, s. 10).  

            Bir diğer özellik ise hiyerarşidir. Hiyerarşi kamu görevlileri arasındaki ilişkileri bir ast-üst sınıflandırması yaparak tanımlar. Her ast üstüne karşı sorumludur ve her üstün de astını denetleme yetkisi vardır. Ayrıca raporlama ve yazılı belgeler esastır (Gülmez, 1975, s. 61). Bu hiyerarşik düzen ve belgeleme kamu etiğinde bulanan hesap verebilirlik kavramı ile örtüşür (Erdoğan, 2009, s. 23). Hiyerarşik düzen sayesinde her birim başka bir birime bağlanarak tüm örgütün denetlenmesi sağlanmıştır. Etik olarak da her kamu görevlisinin tüm işlemleri denetime açık olmalıdır.

            Şahsi ilişkilerin iş ilişkileri ile karıştırılmaması yani gayrişahsîlik ideal tip bürokrasinin bir diğer öğesidir. Şahsi ilişkilerin oluşturulmaması kamu görevlilerinin terfi gibi konularda tarafsız yaklaşmasına olanak sağlar. (Gökçe & Şahin, 2017, s. 6) Kamu etiği her türlü keyfiyetten uzak ve tarafsız karar vermeye yaptığı vurgu ile benzeşmektedir.

            Weber, uzmanlaşma ve rasyonel bürokrasi birbirini tamamlayan ilkeler olarak görmüştür (Ritzer, 1975, s. 9). Uzmanlaşma ile verimliliğin artacağını öngörmüştür. Ayrıca uzmanlıklar belge ve diplomalar ile tespit edilerek bu yolla istihdam sağlanır. Böylece sınavlar ile uzmanlıklar belgelenirken profesyonel bir meslek haline gelen memuriyette de bir kariyer imkânı da sağlanmış olur (Dursun, 2012, s. 142). Kayırmacılığın önüne geçilmesi için kamu etiğinde de bu kural liyakat olarak kendini gösterir.

            Profesyonel bir meslek olarak tanımlanan memuriyet ile birlikte iş ve özel hayat; kamu kaynakları ve özel mülkiyet birbirinden ayrılmıştır (Gökçe & Şahin, 2017, s. 7). Memur kamu kaynakları üzerinde hak iddia edememekte ancak kullanımından sorumludur. Kamu etiği de aynı konuyu çıkar çatışması başlığı altında ele alır (Yatkın, 2009, s. 122-123).

            Sonuç olarak Weber bürokrasi ilkelerini oluştururken ahlaki bir üst yapı oluşturarak yönetimi rasyonalize etmiştir (Aydın, 2012, s. 58). Bu ahlaki üst yapı ise bugünkü manada kamu etiğine karşılık gelmektedir. Weber adeta bir kamu etiği ilkeleri oluşturarak kamu görevlilerinin ve örgütün uyması gereken kuralları sıralanmıştır. Bugün hala bu ilkeler geçerliliğini büyük ölçüde korumaktadır. 

Kaynakça

Aydın, N. (2012). WEBERYEN BÜROKRASİDE LİYAKAT VE TÜRK KAMU BÜROKRASİSİNDEN BİR KESİT: ‘Siyasetin Bürokrasi İronisi’. Sayıştay Dergisi (85), 51-67.

Çağlayan, R. (2003). TÜRK HUKUKUNDA İDARENİN TAKDİR YETKİSİNİN YARGISAL DENETİMİ. Hukuk Dergisi , 171-208.

Dursun, D. (2012). Bürokrasi Teorisi ve Yönetim. Sosyal Siyaset Konferansları Dergisi , 133-149.

Erdoğan, Ç. (2009). Kamu Yöneticilerinin Etik Karar Verme Yaklaşımları. Kamu Etiği (s. 17-33). Ankara: TODAİE.

Gökçe, O., & Şahin, A. (2017). 21. Yüzyılda Türk Bürokrasisinin Sorunları ve Çözüm Önerileri. SÜ İİBF SOSYAL VE EKONOMİK ARAŞTIRMALAR DERGİSİ , 1-27.

Gülmez, M. (1975). Weber ve İdeal Tip Bürokrasi Anlayışı. Amme İdaresi Dergisi , 47-73.

Kamu Görevlileri Etik Davranış İlkeleri. (2005, Nisan 13). Resmi Gazete .

Özer ve Demir Avukatlık. (2014). İDARİ İŞLEMLERİN TESİSİNDE TAKDİR YETKİSİ, SEBEP VE KEYFİLİK. Aralık 25, 2017 tarihinde Özer&Demir Avukatlık arabuluculuk Bürosu: http://www.ozerdemir.com/idari-islemlerin-tesisinde-takdir-yetkisi-sebep-ve-keyfilik/ adresinden alındı

PEKİNER, V. (1961). İdarenin Takdir yetkisi. Ankara Barosu Dergisi , 1-8.

Ritzer, G. (1975). PROFESYONELLEŞME, BÜROKRATİKLEŞME VE RASYONELLEŞME: MAX WEBER'İN GÖRÜŞLERİ. (53(4)) , 627-634. (S. ATALAY, Çev.)

Sevgi, A. (2012, Ocak 22). Asbava. Aralık 22, 2017 tarihinde asbava.blogspot: https://asbava.blogspot.com.tr/2012/01/burokrasi-teorisi-weber.html adresinden alındı

Uluğ, F. (2009). Yönetim ve Etik. kamu Etiği (s. 3-15). Ankara: TODAİE.

Yatkın, A. (2009). Kamu Yöneticilerinin Etik Düşünce ve Davranışlarının Kamu Hizmetine ve Hizmet Tatminine Yansımaları: Elazığ Valiliği Örnek Alan Arştırması. Kamu Etiği (s. 101-124). Ankara: Todaie.