Bürokratik Teşkilatın Esasları

            Bu yazı Max Weber’in, "Bürokratik Teşkilâtın Esasları: îdeal Bürokrasi Tipinin Tesisi" adlı eserinden özetlenmiştir. 

        Eserde Max Weber ideal bürokratik örgütlenmeyi ele almaktadır. Weber’in öngördüğü bürokratik teşkilat halen geçerliliğini korumaktadır. Memurun iş güvencesi, liyakat, hiyerarşik yapılanma ve hukukilik gibi konulardan bahseden Weber günümüz bürokrasisinin temel ilkelerini belirlemiştir.

            İdari teşkilat kanun ile yetkileri belirlenmiş resmi bir örgüttür. Örgüt sürekli belli bir dönem için değil sürekli olarak kurulmuştur. Bu örgüt hiyerarşik bir yapıdadır. Üstün astı denetleme yetkisi vardır. Memurlar belli kurallar çerçevesinde hareket ederler ve eğitimleri ölçüsündeki kadrolara tayin olurlar. Memurun özel mülkiyet ve yaşantısı ile iş yaşantısı tamamıyla birbirinden ayrılmıştır. Görev icabı kullandıkları devlet kaynaklarına karşı sorumludurlar ve hesap vermek zorunluluğu vardır.  Memur bulunduğu makamın geçiciliğinin farkında olmalıdır. Makam memura bir mülk, unvan gibi verilmez. İş güvencesi gibi konular ise memurun görevini nesnel ve bağımsız olarak yerine getirebilmesi için verilir. Tüm idari işlemlerin yazılı olması esastır.

       

     Seçim ile iş başına gelen devlet başkanı, millet meclisi gibi kurumlar da idare kuruluşu sayılır. Teşkilatın en başı tayin ya da seçimle başa gelmiş olabilir ancak diğer kadroları tayin ile iş başına gelmiş memurlar oluşturur. Memurlar amirlerinin emrine tabi olsalar da bu emirler görev ile ilgili olmalıdır. Şahsi emirler memuru bağlamaz. Görev ve yetki sınırları kesin olarak belirtilmiştir. Memurlar görevleri karşılığında belli bir maaş alırlar ve tazminat, emeklilik gibi haklara sahiptirler. Memurun iş güvencesi vardır ve sadece belli durumlarda işten çıkartılabilir. Buna karşın memur istediği her zaman görevinden çekilip istifa edebilir. Memuriyet memurun tek ve başlıca uğraşı olmalıdır; kıdemi, tecrübesi ve eğitimi çerçevesinde bir terfi sistemi mevcut olmalıdır.

            Tüm bu bürokratik teşkilatlanma yapısı genel kurallar ile birçok sahaya uygulanabilir. Dernekler, askeriye, dini örgütler ve hatta özel işletmeler bile bu yapıyı kendilerine kolayca uygulayabilirler.

            Yukarıda sözü edilen bürokratik idare hem kapitalist hem sosyalist sistemlere uygulanabilir. Esas sorun ise bu mekanizmanın denetiminin kimin elinde olacağıdır. 4 yıl için seçilmiş bir kabinede bir bakanın bakanlık üzerindeki etkisi o bakanlıkta 25 yıldır görev yapan müsteşarınki kadar olamayacaktır.

            Bürokratik idarede önemli olan bilgiye dayalı denetlemedir. Bürokratik idarenin rasyonel olabilmesi için bu ön şarttır. İdareler daha eğitimli memurları istihdam ederek ve da meslek içi eğitimler ile geliştirilerek memurların bilgi seviyesini artırmalıdır. Memurlara eşit yaklaşmalı ve liyakat içinde değerlendirme yapılmalı, memurlarda görevlerini objektif olarak yerine getirmelidirler.