İnşaat Sektöründe Yaşanan Uyuşmazlıkların Çözümü

Bu yazı Moustafa Kassab; Keith Hipel; ve Tarek Hegazy'in Conflict Resolution in Construction Disputes Using the Graph Model adlı makalesinden özetlenerek çevrilmiştir.

            Karar verme ve bu kararları müzakere etme hayatın aile ilişkilerinden uluslar arası diplomasiye kadar hayatın her alanında karşımıza çıkmaktadır. Anlaşmazlıklar hayatın her alanında olduğu gibi inşaat sektöründe de sıkça karşılaşılmaktadır. American Arbitration Association (Amerikan Tahkim Birliği) verilerine göre her yıl anlaşmazlık yüzünden başvuruların sayısı artmaktadır. Her anlaşmazlık inşaat maliyet ve sürelerinde artışa sebep olmakta ve bunların önüne geçmek için yeni karar alma süreçlerine ihtiyaç durulmaktadır.

            Bu çalışmada inşaat projelerinde karşılaşılan uyuşmazlıkların çözümü için bilgisayar destekli bir model önerilmiştir. GMCR (graph model for conflict resolution) ile bir grafik model oluşturulmakta ve daha sonra GMCR II ile karar alma süreçlerine bilgisayar desteği sağlanmaktadır. Böylece çatışma konuları önceden öngörülüp çatışma oluşmadan önlenmesi hedeflenmektedir.

            Grafik Model Kullanımı

            Oyun teorisi kullanarak çeşitli senaryolar oluşturulur. Bu senaryoların gidiş yolları grafik üzerinde gösterilir. Örnek olarak mahkûm ikilemi ele alınabilir. Bir suç yüzünden sorgulanan iki kişi düşünelim. Bu iki kişinin sorgusu ayrı ayrı yapılmakta ve birbirleri ile iletişim kuramamaktadırlar. Eğer her ikisi de suçu inkâr ederse delil yetersizliğinden 1’er yıl hapis yiyeceklerdir. Ancak biri diğerini ispiyonlar ve diğeri sessiz kalırsa ispiyonlayan serbest kalacak sessiz kalan ise 20 yıl yiyecektir. Ancak her ikisi de birbirlerini suçlarlar ise 5’er yıl hapis yatacaklardır. Mahkumlar bu durumda ne yapmalıdır? En mantıklı seçenek her ikisinin de 1’er yıl hüküm giymesi gibi dursa da 1994 yılında Nobel ödülü alan John Nash oyun teorisine getirdiği “Nash Dengesi” ile bunun böyle olmayacağını ortaya koyuyor.

            Grafik programı (GMCR II) bu analizleri kullanıcı dostu arayüzü ile ekstra bir donanımsal destek istemeden yapıyor.

            Örnek Olay İncelemesi

            Bir mal sahibi ile orta ölçekli bir yüklenici arasında çıkan anlaşmazlık ele alınmıştır. İşin yeri Kanada’nın Meaford şehrinde bir bina projesidir. İş talipliler arasında en düşük teklifi 6 milyon Kanada Doları veren istekliye bırakıldı. İş hızlı bir şekilde planlanıp ihale edilmişti. İhaleden hemen sonra yüklenici işe başlar ve %12’lik kısım bittiğinde müşavir firma bir yüklenicinin bir detayı atladığını fark etti. Yüklenici bunun kendisine maliyetinin 450.000 dolar olduğunu ve toplam ihale bedelinin %7,5 gibi bir oranına denk geldiğini belirtti. İştan sadece %3 bir kar hedefleyen şirket alt yüklenicilerden indirim talep etmesine rağmen alt yükleniciler bunu kabul etmedi. Yüklenici sözleşme şartlarının ve çizimlerin net bir şekilde ifade edilmediğini bu yüzden zararın fiyat artırımı ile mal sahibi tarafından karşılanması gerektiğini belirtti. Mal sahibi ise işin hızlıca bitirilmesini istemesinden dolayı müzakere sürecinin kısa tutulmasını ve yeni bir yüklenici ile devam etmenin zaman açısından kendisi aleyhine olacağını ve bu şartlar ile yüklenicinin devam etmesini istedi. Ancak yüklenici bu zararı karşılayamayıp iflas edeceği tehdidinde bulundu. Tüm bu şartlar altında bir uzlaşma sağlanması gerekiyordu.

Modelin Oluşturulması       

            İlk adım olarak GMCR II kullanılarak bir uzlaşma sağlanması için model oluşturuldu. Bu durumda iki taraf vardır. Mal sahibi ve yüklenici. Mal sahibinin seçenekleri:

1.      Zararın tamamını ödemek (full)

2.      Zararın bir kısmını ödemek (partical)

3.      Yeni bir yüklenici ile çalışmak (new)

4.      Yasal işlem başlatmak (legal)

Öte yandan yüklenici de bunlara karşılık 3 seçeneğe sahiptir.

1.      İşi fazladan ödeme almadan devam etmek (continue)

2.      Kısmi ödeme alarak devam etmek (accept)

3.      İflas (bankrup)

            Bu durumda 2^7=128 seçenek ortaya çıkar. İkinci adımda olanaksız seçenekler elenir. Örneğin mal sahibi tam ödeme teklif ettiğinde yüklenicinin iflas kararı alması gerçekçi değildir. Programda bu seçenekler kolayca seçilerek işleme alınmaması sağlanır. Bu gibi kararlar elendiğinde geriye 128 seçenekten 14 seçenek kalmaktadır.

            Üçüncü adımda taraflar verdikleri hangi kararları değiştirebilir hangileri bir kez alındıktan sonra değiştirilemez bunlar belirlenir. Örneğin yüklenici bir kez iflas kararı alındığında bu karardan sonra mal sahibinden yeni bir teklif gelse bile kararı değiştiremez.

            Son adımda ise alınacak kararların öncelikleri sıralanarak kararlar arasında bir hiyerarşi oluşturulur ve farklı ağırlıklandırılır.

            Sonuçlar

            Çözüm yapılarak Nash dengesinde olduğu gibi bazı seçeneklerde kararlılık olması beklenir. Çözüm sonucunda kararlı çıkan 2 seçenek:

·         Mal sahibi işin bir kısmını öder ve yüklenici işe tamamlamayı kabul eder.

·         Mal sahibi herhangi bir ödeme yapmayı reddeder ve yüklenici iflas eder.

            İflas kararı mal sahibini yeni bir yüklenici bulmak zorunda bırakacak ve bu durum maliyetlerinin artmasına sebep olacaktır.  Ancak ilk seçenekte her iki taraf için olumlu sonuçlar doğurur. Mal sahibi yeni bir yüklenici bulmanın belirsizliğinden kaçınmış olur yüklenici ise iflastan kurtulmuş olur.

            Gerçek durumda da müzakereler sonucu bir uzlaşma sağlanıp ilk seçenekteki gibi eksik kalem için  ödeme yapmayı mal sahibi kabul etmiştir.

Sonuç

            Bu makalede, uyuşmazlık çözümü ve ilgili karar destek sistemi GMCR II'nin grafik modelinin, günümüzün rekabetçi inşaat piyasasında kaçınılmaz olan stratejik anlaşmazlıkları analitik olarak araştırmak için esnek ve etkili bir araç olduğu kanıtlanmıştır. Bu çalışmada, bu çatışma kategorisinin pratik bir örneği analiz edilmiştir. Aslında, bu vaka çalışması, analitik sonuçların gösterdiği şekilde gerçekleşen ve çözülen gerçek bir anlaşmazlığa dayanmaktadır. GMCR II sınırlı sayıdaki tarafların sınırlı sayıdaki seçeneklerini ele alarak  müzakerelerde stratejik çözüm önerilerinde bulunabilir.

Journal of Construction Engineering and Management, Vol. 132, No. 10, October 1, 2006. ©ASCE, ISSN 0733-9364/2006/10-1043–1052/